GOUT: “Vị khách không mời” và hành trình 10 năm hóa giải của một thầy thuốc
Đêm định mệnh và "Ông Vua" của những cơn đau
Nếu ai đó hỏi tôi cái đau nào trên cơ thể là cái đau "quý tộc" nhất, tôi sẽ không ngần ngại mà đáp ngay: Đó là Gout (Đông y gọi là thống phong). Người đời hay gọi nó là "Bệnh của Vua", nhưng với tư cách là một người thầy thuốc, theo nghề chữa lành trong nhiều năm, đồng thời cũng từng là một bệnh nhân Gout trong quá khứ, từ chỗ tôi gọi nó là "Vua của các loại đau" đến chỗ coi sự xuất hiện của nó là một “phúc lành” vì những bài học quý và sự an lành mà nó đã mang lại.
Cơn đau Gout cấp tính được ví như hàng ngàn mảnh thủy tinh vỡ đâm vào khớp xương từ bên trong. Ảnh minh họa.
Tôi nhớ như in một đêm của 10 năm về trước. Đó là một đêm mùa đông Hà Nội, gió bấc luồn qua khe cửa. Sau một bữa tiệc tất niên thịnh soạn với đủ đầy hải sản và vài ly rượu mạnh, tôi chìm vào giấc ngủ. Nhưng rồi, vào khoảng 1 giờ sáng – giờ của tạng Can (gan) hoạt động mạnh nhất – tôi bị đánh thức không phải bởi tiếng chuông, mà bởi một cảm giác đau nhói chầm chậm, nằng nặng cứ dâng dần như một đợt thủy triều nơi khớp mắt cá chân bên trái. Chỗ đau sưng tấy đỏ dần lên, không thể ngủ nổi, chỉ cần vấp nhẹ vào cạnh giường, cũng như hàng trăm mũi kim châm vào các dây thần kinh mẫn cảm. Thậm chí, xin lỗi các bạn, có lúc tôi đã tự… văng tục với chính mình – điều mà ngày thường hiếm khi xảy ra.
Đau. Buốt. Nhức nhối đến tận óc.
Lúc ấy, tôi mới thấm thía cái tên "Thống phong" mà các cụ Đông y đặt cho nó. "Thống" là đau, "Phong" là gió. Nghĩa là đau đến mức chỉ một cơn gió thoảng qua, hay tấm chăn mỏng chạm nhẹ vào, cũng khiến ta muốn hét lên. Đó là đêm tôi chính thức gia nhập "Câu lạc bộ Gout", và cũng là khởi đầu cho hành trình 10 năm đi tìm lời giải để, ban đầu là muốn "trục xuất" vị khách không mời này ra khỏi cơ thể, nhưng dần sau đó tôi đã chuyển hướng tìm cách “hóa giải” anh ta không phải bằng thuốc giảm đau liều cao, mà bằng sự thấu hiểu cơ thể và tìm lại sự cân bằng chuyển hóa trong bản thân mình.
Giải mã "Kẻ oan gia" dưới lăng kính khoa học
Để chiến thắng kẻ oan gia này, ta phải hiểu nó. Suốt 10 năm qua, tôi nhận thấy sai lầm lớn nhất của mình trước đó, cũng như hầu hết các bệnh nhân của chứng này là coi Gout chỉ là vấn đề của cái khớp xương. Không, thưa các bạn, cái khớp sưng đỏ kia chỉ là "nạn nhân" là “hiện tướng”, là tiếng kêu cứu cuối cùng. “Thủ phạm” thực sự nằm sâu trong dòng máu của chúng ta.
Trước hết, ta thử quán xét theo y học hiện đại, Gout là một dạng viêm khớp do sự rối loạn chuyển hóa nhân Purin. Khi Purin bị phá vỡ, nó tạo ra Axit Uric. Bình thường, Axit Uric là một chất chống oxy hóa (ngạc nhiên chưa?), và thận sẽ lọc nó ra ngoài qua nước tiểu. Nhưng khi cán cân lệch – hoặc ta nạp quá nhiều Purin (từ thịt đỏ, nội tạng, rượu bia), hoặc thận ta quá lười biếng không chịu thải – nồng độ Axit Uric trong máu sẽ tăng vọt.
Hãy tưởng tượng cơ thể bạn là một ly nước. Axit Uric là muối. Khi bạn đổ quá nhiều muối vào ly, muối không tan hết sẽ kết tủa. Trong cơ thể, Axit Uric kết tủa thành các tinh thể muối Urat hình kim sắc nhọn. Và điểm đến yêu thích của chúng? Chính là các khớp xương lạnh lẽo và xa tim nhất, như ngón chân cái, mắt cá chân. Tại đó, hệ miễn dịch của chúng ta – những chàng lính bạch cầu dũng cảm – sẽ lao vào tấn công các tinh thể lạ này, gây ra phản ứng viêm dữ dội. Đó chính là cơn đau Gout.
Tiến sĩ, Bác sĩ chuyên khoa II Kiều Xuân Thy, Phó Trưởng Cơ sở 3, Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, gout từng được coi là bệnh của người lớn tuổi, đặc biệt là nam giới trung niên. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tỷ lệ người trẻ bị gout, đặc biệt là ở độ tuổi từ 25 đến 40, đang ngày càng gia tăng.một trong những nguyên nhân chính khiến người trẻ dễ mắc gout là do lối sống hiện đại thiếu lành mạnh. Thói quen ăn nhiều thịt đỏ, hải sản, sử dụng rượu bia, nước ngọt có gas và đồ ăn nhanh giàu purin là yếu tố hàng đầu thúc đẩy sự gia tăng acid uric máu.
Gout là một trong những bệnh lý rối loạn chuyển hóa phổ biến, đặc trưng bởi tình trạng tăng acid uric trong máu, dẫn đến sự lắng đọng tinh thể urat tại khớp. Cơn gout cấp là biểu hiện điển hình với các đợt đau khớp dữ dội, sưng nóng đỏ tại một hoặc nhiều khớp, thường xảy ra đột ngột, nhất là vào ban đêm.
Số liệu biết nói: Theo thống kê dịch tễ học gần đây, tỷ lệ mắc bệnh Gout ở Việt Nam đang gia tăng chóng mặt và ngày càng trẻ hóa. Nếu trước đây, bệnh chỉ gặp ở nam giới tuổi trung niên (trên 40), thì nay, tôi đã gặp những chàng trai 25, 30 tuổi đã phải đi cà nhắc. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Rheumatology chỉ ra rằng, những người có nồng độ axit uric máu trên 9 mg/dL có nguy cơ mắc Gout cao gấp 10 lần so với người có chỉ số dưới 7 mg/dL.
Thống Phong dưới cái nhìn của "Thầy Lang"
Nếu Tây y nhìn Gout dưới kính hiển vi điện tử thấy các tinh thể muối urat, thì Đông y nhìn Gout dưới sự vận hành của Khí và Huyết.
Trong Đông y, Thống phong thuộc phạm vi chứng "Tý" (tắc nghẽn).
Nguyên nhân sâu xa ở sự suy yếu của 2 tạng: Tỳ (Lá lách) và Thận
- Tỳ hư: Do ăn uống quá độ, ăn nhiều đồ béo ngọt, rượu thịt (ẩm thực hậu vị), làm chức năng vận hóa của Tỳ bị đình trệ. Tỳ không vận hóa được thủy thấp, sinh ra "đàm trọc" (chất cặn bã đục).
- Thận hư: Thận chủ cốt tủy, chủ lọc trọc khí. Khi thận yếu, nó không thể tống khứ cái "đàm trọc" kia ra ngoài.
Cái "đàm trọc" ấy kết hợp với tà khí bên ngoài (Phong, Hàn, Thấp) tụ lại ở kinh lạc, gây tắc nghẽn, sưng đau.
Hãy hình dung hệ thống kinh mạch của bạn như dòng sông Tô Lịch. Nếu dòng chảy mạnh (Khí vượng), nước sạch (Huyết tốt), thì rác rưởi (Axit Uric) sẽ trôi ra sông lớn rồi ra biển. Nhưng nếu dòng chảy yếu, lại còn đổ thêm rác thải công nghiệp vào, thì dòng sông sẽ tắc nghẽn, bốc mùi và sinh bệnh. Chữa Gout, vì thế, không chỉ là giảm đau tại chỗ, mà là khơi thông dòng chảy ấy.
Đông y coi Thống Phong là sự tắc nghẽn của "trọc khí". Chữa bệnh là hành trình khơi thông dòng chảy. Hình minh họa ở trên chỉ có ý nghĩa liên tưởng. AI.
Tôi đã sai lầm như thế nào, và có thể bạn cũng đã vậy
10 năm trước, khi cầm tờ xét nghiệm với chỉ số Axit Uric lên tới 600 µmol/L, phản ứng đầu tiên của tôi là gì? Tôi uống Colchicine để cắt cơn đau và Allopurinol để hạ axit uric, tăng uống nước lọc để đào thải Uric ra ngoài, dĩ nhiên cũng kiêng luôn thịt cá. Cơn đau giảm dần ngay ngày đầu tiên dù khớp vẫn còn sưng, và nó gần như biến mất sau 3 ngày.
Tôi cười nhẹ nhõm: “Tưởng gì ghê gớm, vài viên thuốc là xong".
Nhưng, đó là “sai lầm chết người” – thực ra không đến nỗi chết, nhưng nó làm tôi lao đao.
Tôi tiếp tục nhậu, tiếp tục thức khuya viết bài, tiếp tục lười chạy bộ. Kết quả? 6 tháng sau, Gout quay lại. Lúc này, thuốc tây bắt đầu cho thấy mặt trái: tôi bị tiêu chảy do Colchicine và men gan tăng vọt. Sau đợt điều trị đó, cơn đau Gout quay lại với tần suất nhanh hơn trước. Để dự phòng, tôi dùng thêm thực phẩm chức năng, song khi bị đau thì thực phẩm chức năng cũng bó tay.
Tôi chợt nhớ đến lời dạy của Hải Thượng Lãn Ông: "Dùng thuốc để trị bệnh là hạ sách. Không dùng thuốc mà trị được bệnh mới là thượng sách." Tôi đã trị ngọn mà bỏ gốc. Tôi đã biến cơ thể mình thành bãi chiến trường để thuốc và bệnh đấu đá nhau, trong khi hệ thống tự chữa lành bên trong thì kiệt quệ, và gan cũng như các cơ quan nội tạng bị nhiễm độc bởi các loại thuốc.
Cuộc "Cách mạng" kiềng 3 chân
Tôi quyết định "cai nghiện" thuốc Tây và bắt đầu phác đồ tự chữa lành cho chính mình, kết hợp triết lý Đông - Tây y. Tôi gọi đây là phương pháp "Kiềng 3 Chân": Ăn nghỉ để thải độc - Tập luyện để hành khí – Điều tâm để an tĩnh.
1. Ăn – nghỉ để thải độc
Sau khi nhận ra mối liên hệ mật thiết giữa protein động vật và tính axit của cơ thể thông tỷ lệ của các loại răng trong miệng, tôi chuyển sang chế độ ăn 80% thực vật. Câu chuyện về hàm răng con người ta rất thú vị mà cũng rất khoa học. Đó là con người ta thường chỉ có 32 cái răng (chỉ những người khi đã mọc đủ mới có tổng cộng 36 cái). Trong đó răng nanh có 4 cái (vốn có chức năng cắn xé thực phẩm thịt) có 4 cái, còn lại là răng cửa (cắt thực phẩm) và răng cối (nghiền thực phẩm). Như vậy, thức ăn thịt cá nếu có ăn cũng chỉ nên ở mức 10-20% tổng khối lượng thức ăn, là hợp, quá đi lâu dần sẽ dư thừa, gây hại cho cơ thể. Trong đó:
- Cắt giảm: Thịt đỏ, hải sản, nội tạng và đặc biệt là đường fructose (kẻ thù thầm lặng làm tăng axit uric còn nhanh hơn bia).
- Tăng cường: Các loại rau có tính kiềm. Đặc biệt, tôi áp dụng triết lý "Nam dược trị Nam nhân" của Thiền sư Tuệ Tĩnh. Món "bảo bối" của tôi là Canh Tía Tô và Nước sắc lá Vối. Tía tô có tính ấm, giúp giải cảm, trừ phong thấp và đặc biệt có hoạt chất ức chế enzyme xanthine oxidase (tương tự cơ chế của thuốc Allopurinol nhưng tự nhiên). Ngoài ra, tôi thực hành lối ăn uống theo khuyến cáo của Bác sỹ Hiromi Shinya – một bác sỹ người Mỹ gốc Nhật Bản đã nổi tiếng với bộ sách Nhân tố Enzyme.
- Nuôi dưỡng đường ruột: Tôi bổ sung lợi khuẩn (probiotics) để giúp đường ruột xử lý tiêu hóa tốt ngay từ đầu vào.
- Thực hành ngủ đúng giờ để dưỡng tạng can, bảo tồn thần khí(trước 11h đêm, tốt hơn là ngủ từ 10h đêm, và có thể dậy sớm 4-5 giờ sáng, song không nên ngủ muộn quá 11 giờ đêm.
Trong Đông y, có những bài thuốc rất tốt để điều trị Thống phong, dù chậm hơn thuốc Tây, nhưng chậm chắc, độ bền được lâu hơn. Tôi sẽ chia sẻ với các bạn về bài thuốc và pháp trị liệu bằng Đông y vào một bài viết khác, theo hệ quy chiếu sâu của Y học cổ truyền.
2. Tập để hành khí (Khí hành thì Huyết hành, huyết hành thì Phong diệt)
Người bị Gout rất sợ vận động vì đau. Nhưng càng nằm yên, tinh thể muối càng lắng đọng. Vì vậy, khi cơ thể hòa bình an thái, tôi không chọn chạy bộ mà chọn đi bộ chậm rãi trong khoảng từ 40 phút đến 60 phút cuối chiều mỗi ngày (khoảng 10.000 bước), kết hợp thở “4 thì” (hít vào trong 8 giây– giữ đầy khí trong 8 giây- xả từ từ trong 8 giây - giữ kiệt khí xẹp phổi trong 8 giây trước khi hít vào chu kỳ mới). Đây là kỹ thuật Box Breathing (thở hình vuông) rất nổi tiếng trong Yoga và thiền.
Tôi dùng cách thở bụng để kéo trễ cơ hoành xuống sâu cho khí vào đầy phổi (máu sẽ tươi hơn và vào tận đáy phổi – nơi vốn nếu quen thở nông thì o xy ít tới thường xuyên), sau đó xả kiệt khí để thải hết khí độc. Sau đi bộ là tập nhẹ với các dụng cụ có sẵn trong các công viên. Trong khi đi bộ, tôi kết hợp động tác vẩy tay – đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả trong việc lưu thông khí huyết xuống các đầu ngón tay, ngón chân. Đây là cách hỗ trợ đẩy máu từ động mạch giàu ô xy xuống tận nơi xa nhất (khớp ngón tay, ngón chân) và khi cơ bắp tay, bắp chân hoạt động, chúng giống như những chiếc bơm điều áp hỗ trợ tim thu hồi máu tĩnh mạch trở về, giảm sự lắng cặn ở các đầu chi.
3. Niệm thiện để an tĩnh tinh thần
Có một điều ít người để ý: Stress góp phần làm tăng triệu chứng Gout. Theo khoa học hiện đại, khi căng thẳng, cơ thể tiết ra Cortisol, làm suy giảm chức năng thận và tăng độ axit trong máu. Còn theo Đông y, khi căng thẳng dễ dẫn đến mất ngủ, tổn thương tạng tâm, can, làm giảm sự chuyển hóa trong cơ thể. Tôi bắt đầu thực hành thiền buông thư 15 phút trước khi ngủ, hoặc bất cứ khi nào cảm thấy quá căng thẳng. Giấc ngủ sâu giúp gan và thận có thời gian phục hồi.Việc tìm hiểu giáo lý Phật giáo như hiểu biết nguồn gốc của khổ và giảm dần tham – sân – si là một giải pháp rất hiệu quả để hóa giải phiền tâm, hóa giải stress, tăng trưởng trí tuệ, góp phần thanh lọc tâm, ví như làm sạch đất và môi trường đối với cây cối.
"Nam dược trị Nam nhân" - Những vị thuốc quanh vườn nhà như Tía tô, khi biết dùng còn hiệu quả hơn những viên thuốc ngoại.
Lời khuyên từ người đã qua trải nghiệm hóa giải gout
Sau một thời gian kiên trì thực hiện chế độ ăn uống, nghỉ ngơi và vận động, trong 6 tháng, chỉ số Axit Uric của tôi giảm từ 600 xuống còn 380 µmol/L – một con số trong mơ mà không cần dùng viên thuốc tây nào. Trong 2 năm, tôi đã giảm được hơn 16kg (từ 84kg xuống còn 68kg, điều mà trước đây tôi nghĩ chỉ có phép màu mới có thẻ xảy ra). Và quan trọng hơn, "Ông Vua" đau đớn kia chưa một lần quay lại gõ cửa, dù thi thoảng tôi vẫn cho phép mình thưởng thức một ít hải sản, một vài ly rượu trong các dịp đặc biệt.
Nhiều chuyên gia hàng đầu về bệnh xương khớp của Y học hiện đại cũng đã lưu ý: Gout không chỉ là một bệnh lý khớp. Nó là một dấu hiệu cảnh báo đỏ cho sức khỏe chuyển hóa toàn diện. Điều trị Gout thành công không phải là làm cho cơn đau biến mất, mà là thay đổi lối sống để ngăn chặn các nguy cơ tim mạch và thận tiềm ẩn phía sau.
Điều này hoàn toàn trùng khớp với quan điểm "Trị bệnh tất cầu kỳ bản" (Chữa bệnh phải tìm gốc) của Đông y. Nhưng với tôi, chính trải nghiệm này đã giúp tôi tìm ra “Tâm dược”, để có thể tiếp cận và chủ động điều trị ở tầm mức sâu hơn, từ rễ, thậm chí từ môi trường sống nơi một gốc cây bén rễ và trao đổi năng lượng xung quanh. Và chính Gout đã dạy tôi một bài học về thức tỉnh để lắng nghe cơ thể, cho phép cơ thể có thời gian tự chữa lành. Quá trình đó đã đưa tôi đến con đường nghề y và tôi chọn Đông y vì gần gũi với tư duy Sống khỏe, sống lành.
Lời kết: Hãy coi Gout là một "Sứ giả thiện lành"
Thưa các bạn, nếu hôm nay bạn đang đau đớn vì Gout, đừng oán trách nó. Hãy cảm ơn nó. Cơn đau Gout chính là tiếng chuông báo cháy, nhắc nhở bạn rằng lối sống của bạn đang mất cân bằng nghiêm trọng. Nó buộc bạn phải dừng lại, xem xét lại những gì mình ăn, cách mình sống và cách mình đối xử với cơ thể. Và từ đó, nếu bạn được đánh thức, bạn sẽ làm được nhiều việc để cứu mình, thậm chí là cứu mạng mình trước khi “cơn lũ” có thể ập đến. Thật tốt nếu bạn dùng kinh nghiệm đó để chia sẻ giúp đỡ những người xung quanh.
Tôi đã chữa lành Gout không phải bằng cách chiến đấu với nó, mà bằng cách lắng nghe và điều chỉnh lại thân tâm mình. Cơ thể chúng ta có khả năng tự chữa lành kỳ diệu, chỉ cần bạn ngừng nạp "rác" vào và cung cấp cho nó đúng nguyên liệu nó cần.
Chúc các bạn "chân cứng đá mềm", tâm an khí vượng, cảm ơn và sớm tiễn biệt vị khách không mời mang tên Thống Phong.
Y sư Hoàng Đạo (Lưu bút tại Hà Nội, ngày đầu đông, năm 2025).
-----------------
Bài viết thuộc bản quyền của Sống Khỏe 100. Mọi thông tin chỉ mang tính chất tham khảo và giáo dục, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp. Nếu bạn gặp vấn đề bệnh lý nghiêm trọng, hãy tìm đến sự trợ giúp của các thầy thuốc Y học cổ truyền hoặc Bác sĩ chuyên khoa.
